ประเมินผลการดำเนินงานมาตรการอาสาสมัครสาธารณสุขต่างชาติ ตามแนวชายแดนระหว่างประเทศไทยกับประเทศพม่า ลาว กัมพูชา

บทคัดย่อ

แม้ว่าประเทศไทยจะมีระบบและเครื่องมือในการป้องกันควบคุมโรคระหว่างประเทศ แต่ปัญหาโรคติดต่อระหว่างประเทศ และปัญหาระบบบริการสุขภาพระหว่างประเทศยังคงมีอยู่อย่างต่อเนื่อง ทั้งนี้มาตรการอาสาสมัครสาธารณสุขต่างชาติ (อสต.) เป็นอีกหนึ่งเครื่องมือที่กำหนดขึ้นเพื่อจัดการปัญหาการเข้าถึงบริการสุขภาพของประชากรต่างด้าว การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลมาตรการอาสาสมัครสาธารณสุขต่างชาติ ในการส่งเสริมการเข้าถึงบริการสุขภาพ และเพื่อทราบปัญหาอุปสรรคที่พบจากการดำเนินงานตามมาตรการ อสต. โดยใช้กรอบแนวคิดการประเมินผลผลิตเพื่อการตัดสินผลการดำเนินงานตามมาตรการ ระหว่างปี 2560-2561 ว่าเป็นไปตามเป้าหมายที่กำหนดไว้หรือไม่อย่างไร เก็บข้อมูลเชิงปริมาณด้วยแบบสอบถาม และข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยแบบสัมภาษณ์ โดยกำหนด 2 ตัวชี้วัด ประเด็นประเมินผล (Key Results Area: KRA) และ 4 ตัวชี้วัด (Key Performance  Index: KPI) ทำการศึกษาในพื้นที่ 3 ชายแดน ได้แก่ 1) ชายแดนไทย – สปป.ลาว ในอำเภอสิรินธร จังหวัดอุบลราชธานี และอำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย   2) ชายแดนไทย – กัมพูชา ในอำเภอโคกสูง จังหวัดสระแก้ว และอำเภอคลองใหญ่ จังหวัดตราด และ 3) ชายแดนไทย – เมียนมาร์ ในอำเภอเมือง จังหวัดระนอง และอำเภอแม่สอด จังหวัดตาก การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณใช้การวิเคราะห์ด้วยสถิติเชิงพรรณนา ได้แก่ การแจกแจงความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ส่วนข้อมูลคุณภาพนำมาวิเคราะห์ด้วยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการศึกษาพบว่าการดำเนินงานตามมาตรการ อสต. ในภาพรวมมีการดำเนินงานสูงกว่าค่าเป้าหมาย โดยมีค่าเฉลี่ยคะแนนรวม 2.28 จากคะแนนเต็ม แสดงว่า มาตรการ อสต. มีศักยภาพและสามารถส่งเสริมการเข้าถึงบริการสุขภาพของแรงงานข้ามชาติและชาวต่างชาติที่ไม่มีสัญชาติไทย สำหรับปัญหาอุปสรรคที่พบจากการดำเนินงานตามมาตรการ อสต. สามารถจำแนกเป็นประเด็นต่างๆ ดังนี้ 1) การเคลื่อนย้ายถิ่นฐานกลับประเทศและเปลี่ยนสถานที่ในการประกอบอาชีพหลังได้รับการพัฒนาศักยภาพ และปัญหาการกระจายตัวของประชากรต่างด้าว 2) ศักยภาพของ อสต. ส่วนใหญ่สามารถสื่อสารภาษาไทยได้ แต่ไม่สามารถอ่านและเขียนภาษาไทยได้ และการเข้ามาเป็น อสต. ทำให้ขาดรายได้ประจำวัน 3) ขาดแรงจูงใจในการดำเนินงาน อสต. เช่น สวัสดิการรักษาพยาบาล ค่าตอบแทน การได้รับการขึ้นทะเบียนสัญชาติ และการสนับสนุนจากนายจ้าง 4) หลักสูตรมาตรฐานของกระทรวงสาธารณสุขมีความซับซ้อนและใช้เวลาในการอบรมมาก ไม่เหมาะสมกับบริบทพื้นที่ 5) นโยบายการพัฒนา อสต. ไม่มีความต่อเนื่อง 6) อสต. ในบางพื้นที่ยังไม่ได้รับการรับรองสถานะและเป็นแรงงานผิดกฎหมาย