ชนิดของยุงก้นปล่องพาหะนำโรคไข้มาลาเรีย ในพื้นที่แพร่เชื้อสูง ของจังหวัดระนอง

บทคัดย่อ

การวิจัยเชิงสำรวจครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาชนิด ชีวนิสัยการออกหากิน แนวโน้มการพบยุงพาหะนำโรคไข้มาลาเรีย และปัจจัยทางอุตุนิยมวิทยา ในพื้นที่แพร่เชื้อมาลาเรียสูงของจังหวัดระนอง ยุงตัวเต็มวัยที่จับได้ จำนวน 689 ตัว จากพื้นที่ศึกษา จำนวน 2 หมู่บ้าน จับโดยใช้คนเป็นเหยื่อล่อ ตั้งแต่เวลา 18.00-06.00 น. ระหว่างเดือนพฤษภาคม ถึง กรกฎาคม พ.ศ. 2560 จำแนกชนิดของยุงก้นปล่องตามรูปพรรณสัณฐานด้วยกล้อง stereo microscope ตรวจหาเชื้อมาลาเรียด้วยวิธีปฏิกิริยาลูกโซ่ โดยใช้จิโนมิก ดีเอ็นเอ ของต่อมน้ำลายยุงก้นปล่องพาหะ วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา ผลการศึกษาชนิดและชีวนิสัยของยุงพาหะนำโรคไข้มาลาเรีย พบยุงก้นปล่อง (Anopheles spp.) 5 ชนิด ได้แก่ Anopheles dirus complex (ร้อยละ 52.00), Anopheles minimus complex (ร้อยละ 44.67), Anopheles maculatus complex (ร้อยละ 0.33), Anopheles barbirostris/campestris (ร้อยละ 0.33) และ Anopheles umbrosus group (ร้อยละ 2.67) โดย An. dirus complex และ An. minimus complex พบได้มากในทุกเดือน และออกหากินตลอดทั้งคืน An. maculatus complex พบได้เฉพาะเดือนมิถุนายน An. barbirostris/campestris พบได้เฉพาะเดือนพฤษภาคม ส่วน An. umbrosus group พบได้ในเดือนมิถุนายน และพฤษภาคม โดยออกหากินช่วงครึ่งคืนแรก ระหว่างเวลา 18.00-24.00 น. ผลการตรวจหาเชื้อมาลาเรียในต่อมน้ำลายยุงก้นปล่อง ด้วยวิธี PCR ทั้ง 5 ชนิด ผลไม่พบเชื้อมาลาเรีย ความชื้นสัมพัทธ์และอุณหภูมิไม่มีผลกับความหนาแน่นของยุงก้นปล่อง ปริมาณน้ำฝนที่เพิ่มขึ้นทำให้แนวโน้มปริมาณยุงทั้ง 5 ชนิดลดลง ปริมาณน้ำฝนที่มากขึ้น ส่งผลลบต่อความหนาแน่นของยุง An. barbirostris/campestris จนไม่พบยุงนี้ แต่ยังพบยุง An. maculatus complex ได้ ข้อค้นพบจากการวิจัยนี้สามารถนำมาประยุกต์ใช้เพื่อเฝ้าระวัง ป้องกัน ควบคุมโรคไข้มาลาเรียให้มีประสิทธิภาพต่อไป