การทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบเกี่ยวกับฤทธิ์ฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้านของน้ำมันหอมระเหยสกัดจากพืช
DOI:
https://doi.org/10.14456/dcj.2019.22คำสำคัญ:
น้ำมันหอมระเหยสกัดจากพืช, ฤทธิ์ฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้าน, การทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบบทคัดย่อ
โรคไข้เลือดออกเป็นโรคประจำถิ่น (endemic area) ของไทยที่มีการแพร่ระบาดและมีอัตราการเสียชีวิตสูงขึ้น วิธีการป้องกันโรคไข้เลือดออกที่ดีที่สุดวิธีหนึ่งคือ การหลีกเลี่ยงไม่ให้ยุงกัดและการกำจัดแหล่งเพาะพันธ์ยุงพาหะ จากการศึกษาพบว่า สารสกัดจากพืชมีฤทธิ์ฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้านได้ แต่ยังไม่มีการรวบรวมว่า มีพืชชนิดใดบ้าง ผู้วิจัยจึงสนใจศึกษาชนิดของพืชที่สามารถนำมาสกัดน้ำมันหอมระเหยเพื่อฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้าน โดยใช้กระบวนการทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบ เพื่อศึกษาชนิดของพืช ความเข้มข้นของน้ำมันหอมระเหย และฤทธิ์ฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้านในห้องปฏิบัติการ โดยใช้คำสำคัญในการสืบค้นข้อมูลจาก 3 ฐาน คือ SCOPUS, PROQUEST และ SPRINGER จากงานวิจัยที่ตีพิมพ์ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2551 ถึงเดือนธันวาคม พ.ศ. 2560 พบงานวิจัยทั้งสิ้น 440 เรื่อง เมื่อคัดเลือกตามเกณฑ์ ได้งานวิจัยที่เกี่ยวข้องทั้งสิ้น 7 เรื่อง ผลการศึกษาพบว่า พืชที่สามารถนำมาสกัดเพื่อฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้าน เรียงตามการออกฤทธิ์สูงสุดไปต่ำสุด ได้แก่ (1) ส้มเกลี้ยงหรือส้มเช้ง Citrus sinensis (L.) Osbeck (2) พืชสกุลพริกไทย Piper corcovadensis (Miq.) C. DC (3) พืชสกุลขิง Zingiber nimmonii (J. Graham) Dalzell (4) พืชวงศ์ทานตะวัน Blumea eriantha (5) พืชสกุลขิง Zingiber cernuum (6) สนสามใบ Pinus kesiya (7) กานพลู Syzygium aromaticum (L.) Merr และ (8) พืชวงศ์ส้มและมะนาว Clausena dentata (Willd) M. Roam โดยสามารถฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้านระยะ 3 และระยะ 4 ในห้องปฏิบัติการ ซึ่งพิจารณาจากค่า LC50 ที่ความเข้มข้น 11.92, 30.52, 44.46, 44.82, 44.88, 57.00, 93.56 และ 140.20 ppm ตามลำดับ ผลการทบทวนวรรณกรรมครั้งนี้ช่วยให้สามารถนำความรู้เกี่ยวกับน้ำมันหอมระเหยจากพืชมาพัฒนาเป็นสารฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้าน รวมทั้งชี้นำการศึกษาฤทธิ์ฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้านในสถานการณ์จริง เพื่อควบคุมปริมาณยุงลายและลดอุบัติการณ์การเกิดโรคไข้เลือดออกต่อไป
Downloads
Download data is not yet available.
เอกสารอ้างอิง
1. Bureau of Vector-Borne Diseases. Dengue situation updates, week 53, 2017 (latest data as of January 9, 2018) [Internet]. 2018 [cited 2018 May 20]. Available from: https://drive.google.com/uc?id=1fLbZTIpeh7HceOraRWD6LL0VU0Ck6eWj&export=download (in Thai)
2. Kaewkungwal J, Ketkaew J, Korphayakkhin T. Epidemiology. In: Poungsombat S, Korphayakkhin T, Amaruji W, Chanphakhon S, editors. Medical and public health guidelines on dengue fever and dengue hemorrhagic fever. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2016. p. 1-10. (in Thai)
3. Saengtharathrip S. Dengue epidemiology. In: Saengtharathrip S, editors. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2002. p. 1-6. (in Thai)
4. Kalayanarooj S, Kaewkungwal J, Poungsombat S. Dengue causes, transmission, and risk factors. In: Poungsombat S, Korphayakkhin T, Amaruji W, Chanphakhon S, editors. Medical and public health guidelines on dengue fever and dengue hemorrhagic fever. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2016. p. 11-5. (in Thai)
5. World Health Organization. Global strategy for dengue prevention and control 2012-2020. Geneva: World Health Organization; 2012.
6. Thavara U. Dengue hemorrhagic fever and chikungunya fever vectors. In: Thavara U, editors. Biological, ecological and mosquito control in Thailand. 3rd ed. Nonthaburi: National Institute of Health of Thailand; 2005. p. 1-41. (in Thai)
7. Chareonviriyaphap T, Apiwathnasorn C, Thanispong K. Aedes aegypti – a primary vector of dengue fever. In: Poungsombat S, Korphayakkhin T, Amaruji W, Chanphakhon S, editors. Medical and public health guidelines on dengue fever and dengue hemorrhagic fever. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2016. p. 52-6. (in Thai)
8. Aumaung B, Pankeaw K. Integrated Vectors Management (IVM) for Local Administration Organizations. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2012. (in Thai)
9. Pimsamarn S. Insecticide. 2nd ed. Khon Kaen: Faculty of Agriculture, Khon Kaen University; 1997. (in Thai)
10. Sangsawat J. Essential oils [Internet]. [cited 2018 May 11]. Available from: http://thongphaphum.kanchanaburi.doae.go.th/files/km.samupai.plai.pdf (in Thai)
11. World Health Organization. Guidelines for laboratory and field testing of mosquito larvicides. Geneva: World Health Organization; 2005.
12. de Oliveira Araujo AF, Ribeiro-Paes JT, de Deus JT, de Holanda Cavalcanti SC, de Souza Nunes R, Alves PB, et al. Larvicidal activity of Syzygium aromaticum (L.) Merr and Citrus sinensis (L.) Osbeck essential oils and their antagonistic effects with temephos in resistant populations of Aedes aegypti. Mem Inst Oswaldo Cruz 2016;111:443-9.
13. da Silva MF, Bezerra-Silva PC, de Lira CS, de Lima Albuquerque BN, Agra Neto AC, Pontual EV, et al. Composition and biological activities of the essential oil of Piper corcovadensis (Miq.) C. DC (Piperaceae). Exp Parasitol 2016;165:64-70.
14. Govindarajan M, Rajeswary M, Arivoli S, Tennyson S, Benelli G. Larvicidal and repellent potential of Zingiber nimmonii (J. Graham) Dalzell (Zingiberaceae) essential oil: an eco-friendly tool against malaria, dengue, and lymphatic filariasis mosquito vectors?. Parasitol Res 2016;115:1807-16.
15. Benelli G, Govindarajan M, Rajeswary M, Senthilmurugan S, Vijayan P, Alharbi NS, et al. Larvicidal activity of Blumea eriantha essential oil and its components against six mosquito species, including Zika virus vectors: the promising potential of (4E,6Z)-allo-ocimene, carvotanacetone and dodecyl acetate. Parasitol Res 2017;116:1175-88.
16. Govindarajan M, Rajeswary M, Benelli G. Chemical composition, toxicity and non-target effects of Pinus kesiya essential oil: an eco-friendly and novel larvicide against malaria, dengue and lymphatic filariasis mosquito vectors. Ecotoxicol Environ Saf 2016;129:85-90.
17. Rajkumar S, Jebanesan A. Chemical composition and larvicidal activity of leaf essential oil from Clausena dentata (Willd) M. Roam. (Rutaceae) against the chikungunya vector, Aedes aegypti Linn. (Diptera: Culicidae). J Asia Pac Entomol 2010;13:107-9.
18. Rajeswary M, Govindarajan M, Alharbi NS, Kadaikunnan S, Khaled JM, Benelli G. Zingiber cernuum (Zingiberaceae) essential oil as effective larvicide and oviposition deterrent on six mosquito vectors, with little non-target toxicity on four aquatic mosquito predators. Environ Sci Pollut Res Int 2018;25:10307-16.
19. Phokhawathana C, Asavaprapha P, Suwachittanon W. Herbal plants and spices manual (3rd edition) -- essential oils. 2nd ed. Bangkok: Department of Agricultural Extension; 2002. (in Thai)
20. Najna A, Gantner M. Chemmical composition of essential oils from the buds and leaves of cultivated hazelnut. Acta Sci Pol-Hortoru 2012;11:91-100.
21. Kamal GM, Anwar F, Hussain AI, Sarri N, Ashraf MY. Yield and chemical composition of Citrus essential oils as affected by drying pretreatment of peels. Int Food Res J 2011;18:1275-82.
22. Rizvi SAH, Lin T, Zeng X. Chemical composition of essential oil obtained from (Artemesia absinthium L.) grown under the climatic condition of Skardu Baltistan of Pakistan. Pak J Bot 2018;50:599-604.
23. Nadim MM, Malik AA, Ahmad J, Bakshi SK. The essential oil composition of Achillea millefolium L. cultivated under tropical condition in India. WJAS 2011;7:561-5.
24. Janmohammadi M, Sufi-Mahmoudi Z, Ahadnezhad A, Yousefzadeh S, Sabaghnia N. Influence of chemical and organic fertilizer on growth, yield and essential oil of dragonhead (Dracocephalum moldavica L.) plant. Acta Agric Slov 2014;103:73-81.
25. Sriboonthai C, Rithichai P, Jirakaittikul Y, Itharut A. Effect of harvesting times on yield and secondary metabolites in leaves of Roselle (Hibiscus sabdariffa L.). Songklanakarin J Pl Sci 2016;3:13-20. (In Thai)
26. Taokaenchan N, Areesrisom P, Thonnalak T, Suthon W, Areesrisoom K. Effects of harvest maturity and light intensity on phenolic compound content and antioxidation activity of Pandanus amaryllifolius Roxb. leaves. Khon Kaen Agr J 2017;45:433-8. (In Thai)
27. Zheljazkov VD, Cantrell CL, Astatkie T, Jeliazkova E. Distillation time effect on lavender essential oil yield and composition. J Oleo Sci 2013;62:195-9.
28. Bimakr M, Rahman RA, Taip FS, Ganjloo A, Salleh LM, Selamat J, et al. Comparison of different extraction methods for the extraction of major bioactive flavonoid compounds from spearmint (Mentha spicata L.) leaves. Food Bioprod Proces 2011;89:67–72.
29. Pevela R. Essential oils for the development of eco-friendly mosquito larvicides: a review. Ind Crop Prod 2015;76:174-87.
30. Jain N, Srivastava S, Aggarwal KK, Ramesh S, Kumar S. Essential oil composition of Zanthoxylum alatum seed from northern India. Flavour Frag J 2001;16:408-10.
31. Pavela R, Benelli G. Essential oils as ecofriendly biopesticides? challenges and constraints. Trends Plant Sci 2016;21:1000-7.
32. Department of Disease Control, Ministry of Public Health. Innovations related to prevention and control of dengue fever. Nonthaburi: Department of Disease Control; 2002. (In Thai)
33. Corbet SA, Danahar GW, King V, Chalmers CL, Tiley CF. Surfactant-enhanced essential oils as mosquito larvicides. Entomol Exp Appl 1995;75:229-36.
34. Usta J, Kreydiyyeh S, Bajakian K, Nakkash-Chmaisse H. In vitro effect of eugenol and cinnamaldehyde on membrane potential and respiratory chain complexes in isolated rat liver mitochondria. Food Chem Toxicol 2002;40:935-40.
35. Kunhachan P, Bhakdeenuan P, Khumsawads C, Sirisopa P, Phusup Y, Chompoosri J, et al. Larvicidal effect of 12 herbal essential oils against Aedes aegypti, Culex Quinquefasciatus and Anopheles dirus [Internet]. [cited 2018 May 20]. Available from: http://nih.dmsc.moph.go.th/KM/59/research2559/poster/phanukit.pdf (in Thai)
2. Kaewkungwal J, Ketkaew J, Korphayakkhin T. Epidemiology. In: Poungsombat S, Korphayakkhin T, Amaruji W, Chanphakhon S, editors. Medical and public health guidelines on dengue fever and dengue hemorrhagic fever. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2016. p. 1-10. (in Thai)
3. Saengtharathrip S. Dengue epidemiology. In: Saengtharathrip S, editors. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2002. p. 1-6. (in Thai)
4. Kalayanarooj S, Kaewkungwal J, Poungsombat S. Dengue causes, transmission, and risk factors. In: Poungsombat S, Korphayakkhin T, Amaruji W, Chanphakhon S, editors. Medical and public health guidelines on dengue fever and dengue hemorrhagic fever. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2016. p. 11-5. (in Thai)
5. World Health Organization. Global strategy for dengue prevention and control 2012-2020. Geneva: World Health Organization; 2012.
6. Thavara U. Dengue hemorrhagic fever and chikungunya fever vectors. In: Thavara U, editors. Biological, ecological and mosquito control in Thailand. 3rd ed. Nonthaburi: National Institute of Health of Thailand; 2005. p. 1-41. (in Thai)
7. Chareonviriyaphap T, Apiwathnasorn C, Thanispong K. Aedes aegypti – a primary vector of dengue fever. In: Poungsombat S, Korphayakkhin T, Amaruji W, Chanphakhon S, editors. Medical and public health guidelines on dengue fever and dengue hemorrhagic fever. 2nd ed. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2016. p. 52-6. (in Thai)
8. Aumaung B, Pankeaw K. Integrated Vectors Management (IVM) for Local Administration Organizations. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases; 2012. (in Thai)
9. Pimsamarn S. Insecticide. 2nd ed. Khon Kaen: Faculty of Agriculture, Khon Kaen University; 1997. (in Thai)
10. Sangsawat J. Essential oils [Internet]. [cited 2018 May 11]. Available from: http://thongphaphum.kanchanaburi.doae.go.th/files/km.samupai.plai.pdf (in Thai)
11. World Health Organization. Guidelines for laboratory and field testing of mosquito larvicides. Geneva: World Health Organization; 2005.
12. de Oliveira Araujo AF, Ribeiro-Paes JT, de Deus JT, de Holanda Cavalcanti SC, de Souza Nunes R, Alves PB, et al. Larvicidal activity of Syzygium aromaticum (L.) Merr and Citrus sinensis (L.) Osbeck essential oils and their antagonistic effects with temephos in resistant populations of Aedes aegypti. Mem Inst Oswaldo Cruz 2016;111:443-9.
13. da Silva MF, Bezerra-Silva PC, de Lira CS, de Lima Albuquerque BN, Agra Neto AC, Pontual EV, et al. Composition and biological activities of the essential oil of Piper corcovadensis (Miq.) C. DC (Piperaceae). Exp Parasitol 2016;165:64-70.
14. Govindarajan M, Rajeswary M, Arivoli S, Tennyson S, Benelli G. Larvicidal and repellent potential of Zingiber nimmonii (J. Graham) Dalzell (Zingiberaceae) essential oil: an eco-friendly tool against malaria, dengue, and lymphatic filariasis mosquito vectors?. Parasitol Res 2016;115:1807-16.
15. Benelli G, Govindarajan M, Rajeswary M, Senthilmurugan S, Vijayan P, Alharbi NS, et al. Larvicidal activity of Blumea eriantha essential oil and its components against six mosquito species, including Zika virus vectors: the promising potential of (4E,6Z)-allo-ocimene, carvotanacetone and dodecyl acetate. Parasitol Res 2017;116:1175-88.
16. Govindarajan M, Rajeswary M, Benelli G. Chemical composition, toxicity and non-target effects of Pinus kesiya essential oil: an eco-friendly and novel larvicide against malaria, dengue and lymphatic filariasis mosquito vectors. Ecotoxicol Environ Saf 2016;129:85-90.
17. Rajkumar S, Jebanesan A. Chemical composition and larvicidal activity of leaf essential oil from Clausena dentata (Willd) M. Roam. (Rutaceae) against the chikungunya vector, Aedes aegypti Linn. (Diptera: Culicidae). J Asia Pac Entomol 2010;13:107-9.
18. Rajeswary M, Govindarajan M, Alharbi NS, Kadaikunnan S, Khaled JM, Benelli G. Zingiber cernuum (Zingiberaceae) essential oil as effective larvicide and oviposition deterrent on six mosquito vectors, with little non-target toxicity on four aquatic mosquito predators. Environ Sci Pollut Res Int 2018;25:10307-16.
19. Phokhawathana C, Asavaprapha P, Suwachittanon W. Herbal plants and spices manual (3rd edition) -- essential oils. 2nd ed. Bangkok: Department of Agricultural Extension; 2002. (in Thai)
20. Najna A, Gantner M. Chemmical composition of essential oils from the buds and leaves of cultivated hazelnut. Acta Sci Pol-Hortoru 2012;11:91-100.
21. Kamal GM, Anwar F, Hussain AI, Sarri N, Ashraf MY. Yield and chemical composition of Citrus essential oils as affected by drying pretreatment of peels. Int Food Res J 2011;18:1275-82.
22. Rizvi SAH, Lin T, Zeng X. Chemical composition of essential oil obtained from (Artemesia absinthium L.) grown under the climatic condition of Skardu Baltistan of Pakistan. Pak J Bot 2018;50:599-604.
23. Nadim MM, Malik AA, Ahmad J, Bakshi SK. The essential oil composition of Achillea millefolium L. cultivated under tropical condition in India. WJAS 2011;7:561-5.
24. Janmohammadi M, Sufi-Mahmoudi Z, Ahadnezhad A, Yousefzadeh S, Sabaghnia N. Influence of chemical and organic fertilizer on growth, yield and essential oil of dragonhead (Dracocephalum moldavica L.) plant. Acta Agric Slov 2014;103:73-81.
25. Sriboonthai C, Rithichai P, Jirakaittikul Y, Itharut A. Effect of harvesting times on yield and secondary metabolites in leaves of Roselle (Hibiscus sabdariffa L.). Songklanakarin J Pl Sci 2016;3:13-20. (In Thai)
26. Taokaenchan N, Areesrisom P, Thonnalak T, Suthon W, Areesrisoom K. Effects of harvest maturity and light intensity on phenolic compound content and antioxidation activity of Pandanus amaryllifolius Roxb. leaves. Khon Kaen Agr J 2017;45:433-8. (In Thai)
27. Zheljazkov VD, Cantrell CL, Astatkie T, Jeliazkova E. Distillation time effect on lavender essential oil yield and composition. J Oleo Sci 2013;62:195-9.
28. Bimakr M, Rahman RA, Taip FS, Ganjloo A, Salleh LM, Selamat J, et al. Comparison of different extraction methods for the extraction of major bioactive flavonoid compounds from spearmint (Mentha spicata L.) leaves. Food Bioprod Proces 2011;89:67–72.
29. Pevela R. Essential oils for the development of eco-friendly mosquito larvicides: a review. Ind Crop Prod 2015;76:174-87.
30. Jain N, Srivastava S, Aggarwal KK, Ramesh S, Kumar S. Essential oil composition of Zanthoxylum alatum seed from northern India. Flavour Frag J 2001;16:408-10.
31. Pavela R, Benelli G. Essential oils as ecofriendly biopesticides? challenges and constraints. Trends Plant Sci 2016;21:1000-7.
32. Department of Disease Control, Ministry of Public Health. Innovations related to prevention and control of dengue fever. Nonthaburi: Department of Disease Control; 2002. (In Thai)
33. Corbet SA, Danahar GW, King V, Chalmers CL, Tiley CF. Surfactant-enhanced essential oils as mosquito larvicides. Entomol Exp Appl 1995;75:229-36.
34. Usta J, Kreydiyyeh S, Bajakian K, Nakkash-Chmaisse H. In vitro effect of eugenol and cinnamaldehyde on membrane potential and respiratory chain complexes in isolated rat liver mitochondria. Food Chem Toxicol 2002;40:935-40.
35. Kunhachan P, Bhakdeenuan P, Khumsawads C, Sirisopa P, Phusup Y, Chompoosri J, et al. Larvicidal effect of 12 herbal essential oils against Aedes aegypti, Culex Quinquefasciatus and Anopheles dirus [Internet]. [cited 2018 May 20]. Available from: http://nih.dmsc.moph.go.th/KM/59/research2559/poster/phanukit.pdf (in Thai)
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
30-09-2019
รูปแบบการอ้างอิง
1.
Chaona N, Sukumolanan P, Mahawong A, Bunsong J, Banharak S. การทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบเกี่ยวกับฤทธิ์ฆ่าลูกน้ำยุงลายบ้านของน้ำมันหอมระเหยสกัดจากพืช. Dis Control J [อินเทอร์เน็ต]. 30 กันยายน 2019 [อ้างถึง 29 ธันวาคม 2025];45(3):221-3. available at: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/DCJ/article/view/218868
ฉบับ
ประเภทบทความ
นิพนธ์ต้นฉบับ
สัญญาอนุญาต
บทความที่ลงพิมพ์ในวารสารควบคุมโรค ถือว่าเป็นผลงานทางวิชาการหรือการวิจัย และวิเคราะห์ตลอดจนเป็นความเห็นส่วนตัวของผู้เขียน ไม่ใช่ความเห็นของกรมควบคุมโรค ประเทศไทย หรือกองบรรณาธิการแต่ประการใด ผู้เขียนจำต้องรับผิดชอบต่อบทความของตน
