The การพัฒนารูปแบบที่พึงประสงค์ของระบบป้องกันและควบคุมโรคเขตเมืองของประเทศไทย

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ความคิดเห็นของประชาชนและผู้บริหาร ต่อระบบป้องกันควบคุมโรคเขตเมืองของประเทศไทย และพัฒนารูปแบบที่พึงประสงค์ของระบบป้องกันควบคุมโรคเขตเมืองของประเทศไทย เป็นการวิจัยเชิงผสมผสานข้อมูลเชิงปริมาณ กลุ่มตัวอย่าง 1,639 คน และข้อมูลเชิงคุณภาพ กลุ่มเป้าหมาย 25 คน เครื่องมือที่ใช้คือ แบบสอบถามความคิดเห็นของประชาชนต่อระบบป้องกันโรคเขตเมือง และประเด็นสัมภาษณ์เชิงลึกเกี่ยวกับปัจจัยที่ส่งผลต่อความสำเร็จของระบบป้องกันควบคุมโรคเขตเมือง สรุปผล ดังนี้ ประชาชนที่ตอบแบบสอบถามส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง ร้อยละ 60.89 อายุระหว่าง 21-30 ปี ร้อยละ 35.75 จบระดับปริญญาตรี ร้อยละ 55.28 เป็นนักเรียน/นักศึกษา ร้อยละ 25.44 และพนักงานภาคเอกชน ร้อยละ 25.38 อาศัยอยู่ในกรุงเทพมหานครและปริมณฑล ร้อยละ 40.45 ระยะเวลาที่อาศัยในเขตเมืองมากกว่า 20 ปี ร้อยละ 32.28  โดยมีความเห็นและความคาดหวังต่อระบบป้องกันควบคุมโรคเขตเมือง ซี่งส่วนใหญ่เห็นว่า เมืองใหญ่มีโรคและภัยสุขภาพที่เป็นปัญหาคือ โรคจากการประกอบอาชีพและสิ่งแวดล้อม โรคติดต่อและโรคไม่ติดต่อ ตามลำดับ  มีการรับรู้ว่า หน่วยงานที่รับผิดชอบการป้องกันควบคุมโรคในเมืองใหญ่คือ กระทรวงสาธารณสุข โดยมีช่องทางการรับรู้จาก social media ได้แก่ Facebook, Line, Twitter, IG และ mobile application ร้อยละ 39.93 ข้อมูลที่ได้มีความน่าเชื่อถือ ร้อยละ 68.52 หลังทราบข้อมูลมีการหาวิธีการป้องกันตัวเองและครอบครัว ร้อยละ 48.32 หาข้อมูลเพิ่มเติม ร้อยละ 25.87 จาก Google หากมีอาการผิดปกติเกิดขึ้นกับร่างกายและสุขภาพตนเอง เช่น ปวดหัว ปวดตา ตาพร่า เจ็บหน้าอก ปวดท้อง ปวดเมื่อย มีผื่นขึ้น มากกว่า 1 วัน จะไปหาหมอที่คลินิกหรือโรงพยาบาล ร้อยละ 49.68 โดยร้อยละ 80.66 ต้องการให้หมอที่คลินิกหรือโรงพยาบาล สนับสนุนหรือดำเนินการป้องกันควบคุมโรคในเขตเมือง รวมทั้งจัดบริการให้ครอบคลุมมากขึ้น ร้อยละ 30.81 ผลการสัมภาษณ์เชิงลึกส่วนใหญ่เห็นโอกาสของการพัฒนาระบบป้องกันควบคุมโรคเขตเมืองคือ มีนโยบายและกฎหมายสำคัญ ได้แก่ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับพื้นที่ พ.ศ. 2561 พระราชบัญญัติโรคติดต่อ พ.ศ. 2558 กฎหมายการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่นที่มีความเข้มแข็ง มีความเจริญทางเศรษฐกิจ เป็นสังคมผสมระหว่างเมืองกับชนบท มีระบบเทคโนโลยีทันสมัย และครอบคลุมพื้นที่เขตเมือง ประชาชนมีโอกาสเข้าถึงสถานบริการง่ายขึ้น กลุ่มวัยทำงานมีค่านิยมการดูแลสุขภาพมากขึ้น มีระบบการป้องกันควบคุมโรคและ SRRT ที่เข้มแข็ง มีเครือข่ายดำเนินงาน มีระบบฐานข้อมูลสารสนเทศด้านสุขภาพของประชาชน มีช่องทางการรับส่งข้อมูลระหว่างหน่วยงานภาครัฐ หรือหน่วยงานภาครัฐกับประชาชน ซึ่งสามารถใช้ความได้เปรียบของการมีข้อมูลสารสนเทศจากระบบข้อมูล (Big Data) ที่มีความพร้อมในการพัฒนาใช้ประโยชน์ได้มากกว่าส่วนภูมิภาค นอกจากนี้มีการส่งเสริมให้ประชาชนมีความรอบรู้ด้านสุขภาพมากขึ้น ให้บุคลากรมีความรู้ ประสบการณ์และความสามารถในงานที่รับผิดชอบ แต่มีจุดอ่อนคือ การบังคับใช้กฎหมายขาดความจริงจังต่อเนื่อง กลไกประสานงานและติดตามอย่างเป็นระบบ ระหว่างหน่วยงานภาครัฐ ท้องถิ่น เอกชน และมหาวิทยาลัยยังไม่ชัดเจน ประชากรแฝงมีจำนวนมาก เข้าถึงยาก และยากต่อการบริหารจัดการด้านสุขภาพ ระบบควบคุมโรคแบบเดิมไม่สอดคล้องกับบริบทของประชาชน          ในเขตเมือง ขาดการเชื่อมโยงระบบข้อมูลสารสนเทศระหว่างหน่วยงานที่ดูแลด้านสุขภาพของประชาชน การสื่อสารระหว่างเครือข่ายไม่ทั่วถึง วิถีชีวิตของคนที่เปลี่ยนไป ส่งผลให้การตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลด้านสถานการณ์โรคและภัยสุขภาพก่อนถูกนำเสนอควบคุมได้ยาก ขาดช่องทางการสื่อสารความเสี่ยงด้านสุขภาพที่เหมาะสมต่อกลุ่มแรงงานต่างด้าว ประชาชนในพื้นที่เขตเมืองมีพฤติกรรมด้านสุขภาพที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคไม่ติดต่อมากขึ้น ขาดการวางผังเมืองและสภาพแสดล้อมที่เหมาะสม ความแออัดของประชากรส่งผลต่อสภาพปัญหาด้านต่าง ๆ เช่น น้ำเสีย ขยะ ฝุ่น ควัน มลพิษ การจราจร      ผลการศึกษาเสนอรูปแบบที่พึงประสงค์ของระบบป้องกันและควบคุมโรคเขตเมืองของประเทศไทย เพื่อให้ประชาชนและชุมชนในเขตเมืองสามารถป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพทันสถานการณ์ แนวโน้มปัญหาโรคและภัยสุขภาพ สอดคล้องกับเศรษฐกิจและสังคมของประเทศไทยและโลก ด้วยความร่วมมือระหว่างเครือข่ายผู้มีส่วนได้ส่วนเสียภาครัฐ ท้องถิ่น เอกชน และสถาบันการศึกษา มีการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศผ่านช่องทางการสื่อสารที่เหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมาย โดยใช้นโยบายและกฎหมายเป็นกลไกการขับเคลื่อนเชิงรุก ดังนี้ (1) กระทรวงสาธารณสุข โดยกรมควบคุมโรคเป็นกลไกหลัก สร้างการมีส่วนร่วม กำหนดเป้าหมาย (goal) ยุทธศาสตร์ (strategy) แผนปฏิบัติการป้องกันและควบคุมโรคเขตเมืองของประเทศ เป็นกรอบการดำเนินงานร่วมระหว่างหน่วยงานภาครัฐ ท้องถิ่น เอกชนและสถาบันการศึกษา โดยเน้นการพัฒนาบุคลากร ศึกษาวิจัยชี้เป้าปัญหา เสนอชุดมาตรการที่มีความจำเพาะ สามารถปรับใช้กับกลุ่มเป้าหมายตามบริบท โดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นกลไกหลักด้านบริหารจัดการในพื้นที่ (2) ในระดับพื้นที่ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น จัดบริการป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพในเขตเมืองที่ครบวงจรร่วมกันกับกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงแรงงาน กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม กระทรวงมหาดไทย และกระทรวงสาธารณสุข (3) มาตรการการป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพในเขตเมือง เป็นมาตรการที่มีวิชาการสนับสนุนว่า ได้ผล (evidence based) เป็นมาตรการผสมระหว่างมาตรการส่วนบุคคล มาตรการทางสังคม และมาตรการทางการบังคับใช้ด้วยกฎหมาย เป็นต้น บนฐานการใช้ข้อมูล Big Data และการใช้ประโยชน์จากบริการพื้นฐานที่จัดบริการโดยภาคเอกชน (private provider) (4) ขยายผลโครงสร้างการดำเนินงานและระบบติดตามประเมินผลของสถาบันป้องกันควบคุมโรคในเขตเมือง ซึ่งมีหน้าที่หลักในศึกษาวิจัย ร่วมกับสถาบันการศึกษา เพื่อกำหนดนโยบาย สร้างองค์ความรู้ใหม่ที่ทันสถานการณ์ เชื่อมโยงและนำสู่การปฏิบัติตามบริบทของพื้นที่ โดยมีกลุ่มงานเขตเมืองของสำนักงานป้องกันควบคุมโรค 12 แห่ง ประสานดำเนินงานร่วมกับสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ภาคเอกชนและสถาบันการศึกษา ให้ส่งผลลัพธ์ต่อปัญหาโรคและภัยสุขภาพในเขตเมืองต่อไป