พฤติกรรมการหากินของยุงพาหะนำโรคไข้มาลาเรีย และการกำจัดโรคไข้มาลาเรีย ในจังหวัดตาก ประเทศไทย

บทคัดย่อ

ได้ทำการศึกษาชีวนิสัยยุงพาหะนำโรคไข้มาลาเรีย ความไวของยุงต่อสารเคมี ความคงทนและประสิทธิภาพมุ้งชุบสารเคมีออกฤทธิ์ยาวนาน (LLIN) ที่ได้รับในพื้นที่ บ้านห้วยปลากอง หมู่ที่ 12 ตำบลขะเนจื้อ อำเภอแม่ระมาด จังหวัดตาก ซึ่งเป็นพื้นที่ชายแดนติดกับประเทศพม่า เป็นเวลา 11 เดือน ระหว่างเดือนธันวาคม 2557 - ตุลาคม 2558 พบยุงก้นปล่องจากการสำรวจตัวเต็มวัย 13 ชนิด เป็นยุงพาหะนำโรคไข้มาลาเรีย 3 ชนิด ได้แก่ Anopheles minimus และ An. maculatus group และ An. dirus การสำรวจพบยุงเหล่านี้ตลอดปี ยุง An. minimus มีความชุกชุมระหว่างเดือนกุมภาพันธ์-มิถุนายน และความชุกชุมสูงสุดในเดือนเมษายน พบยุงชนิดนี้เข้ากัดคนนอกบ้านมากกว่าในบ้าน แต่ไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ (p=0.079) และพบหากินเลือดสัตว์สูง ส่วนยุง An. maculatus group เข้ากัดคนนอกบ้าน (ใกล้บ้าน) มากกว่าในบ้านอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ที่ p=0.030 และพบกัดสัตว์สูง ยุง An. minimus และ An. maculatus group ออกหากินเลือดทั้งคืน แต่มีความชุกชุมสูงช่วงพลบค่ำ การศึกษาไม่พบว่ายุง An. dirus กัดสัตว์ พบยุง An. dirus จำนวนน้อย จึงไม่สามารถทำการวิเคราะห์เปรียบเทียบทางสถิติ การศึกษาที่จังหวัดตากซึ่งเป็นพื้นที่แถบตะวันตกของประเทศแสดงว่า ทั้งยุง An. minimus และ An. maculatus group หากินนอกบ้านและชอบกินเลือดสัตว์เป็นข้อมูลเพียงแห่งเดียว จำเป็นต้องมีการศึกษาชีวนิสัยของพาหะในพื้นที่ภาคอื่น และศึกษาความสัมพันธ์เปรียบเทียบกับกิจกรรมปกติของชาวบ้านในตอนค่ำคืน จะทำให้ทราบข้อมูลที่แท้จริงของยุงพาหะทั่วประเทศเพื่อนำมาประกอบการพิจารณาทบทวนและกำหนดแนวทางการใช้มาตรการควบคุมพาหะทั้งประเทศ จากการศึกษาพบว่ายุง An. minimus and An. maculatus group ทั้งสองชนิดมีความไวต่อสารเคมี deltamethrin, permethrin และ bifenthrin การศึกษาความคงทนและประสิทธิภาพของมุ้ง LLIN ที่ใช้งานจริงในพื้นที่ศึกษาพบว่า มุ้งเส้นใยโพลีเอสเตอร์เคลือบ deltamethrin (55 mg a.i.m²) มีอายุคงทนและมีประสิทธิภาพนานมากกว่า 5 ปี ในขณะที่มุ้งโพลีเอทิลินใส่ permethrin (2% a.i. mg/m²) เข้าไปในเส้นใย มีอายุคงทนและมีประสิทธิภาพนานมากกว่า 4 ปี ซึ่งยาวนานกว่าที่บริษัทผู้ผลิตและองค์การอนามัยโลกกำหนดไว้เพียง 3 ปี การศึกษาเพื่อทราบถึงการมียุงพาหะในพื้นที่ โดยการสำรวจลูกน้ำวิธีการเดียวไม่สามารถสรุปว่า พื้นที่นั้นไม่พบยุงพาหะ จำเป็นต้องสำรวจยุงตัวเต็มวัยที่เข้าหากินเลือดคนและสัตว์ รวมทั้งอาจใช้วิธีการอื่นที่เหมาะสมด้วย นอกจากนั้นการสำรวจยุงเพื่อจัดแบ่งพื้นที่สำหรับการกำจัดโรคไข้มาลาเรีย จำเป็นต้องเข้าสำรวจในพื้นที่และฤดูกาลที่เหมาะสม เพื่อให้สามารถยืนยันการพบหรือไม่พบยุงพาหะที่แท้จริง