อัตราการสูญเสียของวัคซีนหัดชนิด Multi-dose ในสถานบริการสาธารณสุขของรัฐ

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาอัตราสูญเสียของวัคซีนหัดชนิด multiple dose และวัคซีนชนิดต่างๆ ที่ใช้ในสถานบริการสาธารณสุขของรัฐแต่ละระดับ และเปรียบเทียบต้นทุนต่อโด๊สของวัคซีนหัดชนิด single dose และวัคซีนรวมดีทีพี-ตับอักเสบบี(DTP-HB) ชนิด 2 dose-vial กับวัคซีนชนิด 10 dose-vial ที่อัตราสูญเสียขนาดต่างๆ โดยการเก็บข้อมูลจำนวนวัคซีนที่ใช้ และจำนวนกลุ่มเป้าหมายที่ได้รับวัคซีน จากแบบฟอร์ม ว.3/1 ที่ใช้ในการขอเบิกวัคซีนและรายงานผลการให้บริการวัคซีนทุกชนิดในแผนงานสร้างเสริมคุ้มกันโรค(EPI) รายเดือน ของสถานบริการสาธารณสุขของรัฐทุกระดับใน 12 จังหวัดที่อยู่ในโครงการขยายพื้นที่วัคซีนรวม DTP-HB ในปีงบประมาณ 2548 ผลการศึกษา พบว่า สถานบริการทั้ง 3 ระดับ ใน 7 จังหวัด รวม 850 แห่ง มีอัตราสูญเสียของวัคซีนหัดชนิด 10 dose-vial เฉลี่ยรวมร้อยละ 57.1 ซึ่งสูงกว่าที่องค์การอนามัยโลก(WHO) กำหนดไว้ประมาณ 2 เท่า โดยมีการสูญเสียมากที่สุดในสถานีอนามัย/ศูนย์บริการสาธารณสุขชุมชน ร้อยละ 57.7 รองลงมาคือรพช. 30 เตียง และรพศ. รพท. รพช. 60 เตียง ร้อยละ 54.5 และ 42.1 ตามลำดับ วัคซีนอื่นที่ใช้ใน EPI ชนิด 10-20 dose-vial ได้แก่ วัคซีนดีทีพี โปลิโอ ดีที และดีทีพี-ตับอักเสบบี มีอัตราสูญเสียเฉลี่ยรวมร้อยละ 34.1 45.0 47.7 และ 38.7 ตามลำดับ และวัคซีนชนิด 2 dose-vial ได้แก่ วัคซีนตับอักเสบบี และไข้สมองอักเสบเจอี มีอัตราสูญเสียเฉลี่ยรวมร้อยละ 15.6 และ 17.3 ตามลำดับ จากการเปรียบเทียบต้นทุนต่อโด๊สของวัคซีนหัดชนิด single dose กับชนิด 10 dose-vial พบว่าวัคซีนหัดชนิด 10 dose-vial ที่มีอัตราสูญเสียร้อยละ 57.1% มีราคาต่อการให้ 1 โด๊สเท่ากับ 37.30 บาท ซึ่งเท่ากับ 0.4- 0.6 เท่าของราคาวัคซีนชนิด single dose ที่มีจำหน่ายในประเทศ จึงไม่ควรเปลี่ยนไปใช้วัคซีนหัดชนิด single dose แต่ถ้า EPI ใช้วัคซีน MMR แทนวัคซีนหัดในเด็กอายุ 9-12 เดือน การจัดหาวัคซีน MMR ชนิด single dose ที่มีอัตราสูญเสีย 5% แทนชนิด 10 dose-vial ที่มีอัตราสูญเสีย 57% จะสามารถประหยัดเงินงบประมาณได้ประมาณ 52 ล้านบาทต่อปี และถ้า EPI ขยายการใช้วัคซีนรวม DTPHBไปทั่วประเทศ การจัดหาชนิด 2 dose-vial ที่มีอัตราสูญเสีย 15 % แทนชนิด 10 dose-vial ที่มีอัตราสูญเสียร้อยละ 38.7 จะสามารถประหยัดเงินงบประมาณได้ประมาณ 15 ล้านบาทต่อปี สรุปและเสนอแนะ อัตราการสูญเสียของวัคซีนชนิด multiple dose ในประเทศไทยสูงกว่าที่ WHO กำหนดไว้มาก ดังนั้นวัคซีนที่มีราคาแพง ควรจัดหาชนิดที่มีขนาดบรรจุ 1-2 โด๊ส และควรมีการติดตามกำกับ และตรวจสอบสาเหตุของการสูญเสียวัคซีนที่เกิดขึ้นในสถานบริการแต่ละระดับ เพื่อพิจารณาแก้ไขเพื่อลดการสูญเสียวัคซีน อัตราการสูญเสีย ในการศึกษาครั้งนี้เป็นการสูญเสียของวัคซีนที่เปิดใช้แล้วเท่านั้น จึงควรทำการสำรวจการสูญเสียของวัคซีนที่ยังไม่เปิดใช้ด้วย เพื่อทราบถึงอัตราการสูญเสียของวัคซีนทั้งหมดและใช้เป็นข้อมูลในการประมาณการการจัดหาวัคซีนได้อย่างเพียงพอและไม่มากจนเกินไปที่อาจทำให้เกิดการสูญเสียเนื่องจากวัคซีนหมดอายุได้