การพัฒนารูปแบบการป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออกสำหรับพื้นที่ระบาดหนัก จังหวัดยโสธร

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบการป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออกในพื้นที่ระบาดหนัก จังหวัดยโสธร ดำเนินการระหว่างเดือนมิถุนายน-ธันวาคม ปี พ.ศ. 2556 โดยศึกษาเชิงคุณภาพและเชิงทดลอง การศึกษาเชิงคุณภาพทำการสนทนากลุ่มระหว่างเจ้าหน้าที่สาธารณสุขและอาสาสมัครสาธารณสุข เพื่อทราบ มาตรการควบคุมโรคของชุมชนที่มีอยู่เดิมก่อนการดำเนินการ และการศึกษาเชิงทดลอง โดยกำหนดให้ตำบลศรีแก้ว อ.เลิงนกทา เป็นพื้นที่ปฏิบัติการ และตำบลสามัคคี ซึ่งอยู่ติดกันเป็นพื้นที่ควบคุมในพื้นที่ปฏิบัติการ ดำเนินการตามกระบวนการการสร้างการมีส่วนร่วมของชุมชน กำหนดมาตรการทางสังคมและมาตรการเสริมขับเคลื่อนสู่นโยบายสาธารณะ พัฒนาเครือข่ายฝ้าระวังการระบาดของโรค ส่งเสริมนวัตกรรมของชุมชน และส่งเสริมให้มีการปฏิบัติตามมาตรการอย่างต่อเนื่อง ส่วนในพื้นที่ควบคุมให้ดำเนินไปตามแผนงานปกติ การเก็บข้อมูลโดยใช้แบบสอบถามและแบบสำรวจค่าความชุกลูกน้ำยุงลายและแบบศึกษาทางกีฏวิทยา ทำก่อนและหลังดำเนินการตามลำดับในพื้นที่ปฏิบัติการและพื้นที่ควบคุม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา สถิติเชิงอนุมาน และการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการศึกษาคือ ก่อนการดำเนินการ ทั้งพื้นที่ปฏิบัติการและพื้นที่ควบคุมต่างก็เป็นพื้นที่ที่มีไข้เลือดออกระบาดหนักเท่ากับ 604.73 ต่อประชากรแสนคน และมีพฤติกรรมในการควบคุมและกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงและสภาพแวดล้อมที่มีความเสี่ยงสูงต่อการระบาดโรคไข้เลือดออกใกล้เคียงกันในพื้นที่ปฏิบัติการ ค่าเฉลี่ยของคะแนนความรู้พฤติกรรมในการควบคุมและกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุง พฤติกรรมการป้องกันตนเองและสมาชิกในครัวเรือนจากไข้เลือดออก การมีส่วนร่วมของชุมชนหลังการดำเนินการสูงกว่าก่อนการดำเนินการ อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 และดัชนีลูกน้ำยุงลาย จำนวนยุงที่จับได้ในพื้นที่ปฏิบัติการลดลง อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 ในขณะที่ค่าเฉลี่ยดังกล่าว ดัชนีลูกน้ำยุงลายและจำนวนยุงที่จับได้ในพื้นที่ควบคุม ก่อนและหลังดำเนินการไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติในระดับ 0.05 จากการศึกษาครั้งนี้มีข้อเสนอแนะเชิงนโยบายคือ ในช่วงการระบาดหนักของโรคไข้เลือดออก หน่วยงานระดับกรมควรผลักดันให้การแก้ไขปัญหาโรคไข้เลือดออกเป็นนโยบายสาธารณะ ที่ทุกภาคส่วนทุกภาคีเครือข่ายเข้ามามีส่วนร่วมในการดำเนินงาน และข้อเสนอแนะเชิงปฏิบัติคือ ในพื้นที่ระบาดหนักของโรคไข้เลือดออก จำเป็นจะต้องสร้างการมีส่วนร่วมของประชาชนอย่างกว้างขวาง และพัฒนาต่อยอดให้เกิดเป็นมาตรการทางสังคมเพื่อเฝ้าระวังป้องกันควบคุมโรคไข้เลือดออกที่เหมาะสมกับบริบทของชุมชนอย่างแท้จริง