รูปแบบการป้องกันการบาดเจ็บจากจราจรทางถนน โดยมาตรการด่านชุมชน จังหวัดขอนแก่น ปี 2559

บทคัดย่อ

การบาดเจ็บและเสียชีวิตจากจราจรทางถนนเป็นปัญหาสำคัญ ส่งผลต่อการสูญเสียชีวิต ทรัพย์สิน และเศรษฐกิจ ด่านชุมชนเป็นหนึ่งในมาตรการชุมชนในการป้องกัน ซึ่งเป็นความร่วมมือของทุกภาคส่วนในชุมชน การพัฒนารูปแบบการป้องกันการบาดเจ็บจากจราจรทางถนนโดยมาตรการด่านชุมชน จังหวัดขอนแก่น ปี 2559 เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (action research) โดยศึกษาในพื้นที่อำเภอพลและชุมแพ กลุ่มตัวอย่างประกอบด้วย คณะกรรมการศูนย์ปฏิบัติการความปลอดภัยทางถนนอำเภอ (ศปถ.อำเภอ) ผู้นำชุมชน อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) เจ้าหน้าที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) และประชาชนในชุมชน โดยการเลือกแบบเจาะจง และได้เข้าร่วมกระบวนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ ระหว่างเดือนธันวาคม 2558 - กันยายน 2559 เก็บรวบรวมข้อมูลเชิงปริมาณจากแบบประเมินด่านชุมชน แบบประเมินการรับรู้ และข้อมูลเชิงคุณภาพโดยการสัมภาษณ์เชิงลึก วิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วย content analysis และข้อมูลเชิงปริมาณด้วยสถิติเชิงพรรณนา ผลการศึกษารูปแบบที่พัฒนาขึ้น ผ่าน 2 วงรอบ โดยวงรอบที่ 1 ดำเนินการช่วงเทศกาลปีใหม่ ประกอบด้วย การร่วมกันวางแผน ร่วมกันปฏิบัติการตามแผน การสังเกต และการสะท้อนกลับเพื่อประเมินผล และนำมาปรับปรุงพัฒนาเป็นแผนปฏิบัติการสำหรับวงรอบที่ 2 ปฏิบัติซ้ำ และประเมินผลในช่วงเทศกาลสงกรานต์ รูปแบบที่พัฒนาขึ้นประกอบด้วย 8 ขั้นตอน ได้แก่ (1) การขับเคลื่อนโดย ศปถ.อำเภอ ผ่านระบบสุขภาพอำเภอ ซึ่งครอบคลุมทุกภาคส่วน (2) การจัดการข้อมูลโดยโรงพยาบาลและสาธารณสุขอำเภอ เพื่อนำเสนอปัญหา จุดเสี่ยง แนวทางแก้ไข (3) ภาคีเครือข่ายทุกภาคส่วนในชุมชนร่วมกันระบุปัญหาและสาเหตุ หารูปแบบและแนวทางดำเนินมาตรการด่านชุมชน โดยการประชุม สนทนากลุ่ม (4) จัดทำ “นโยบายชุมชน” และแผนการดำเนินงานมาตรการด่านชุมชนระบุผู้รับผิดชอบในแต่ละ ต. (5) ดำเนินการตามแผนที่กำหนด (6) การประเมินด่านชุมชนตามหลัก 3 ต. การนิเทศเสริมพลัง ตรวจเยี่ยมด่านแบบมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน (7) ถอดบทเรียน แลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน และ (8) ประเมินผลการพัฒนารูปแบบ พบว่า การดำเนินงานช่วงสงกรานต์มีความชัดเจนเพิ่มขึ้น มีการจัดทำกติกาชุมชนเกิดเป็น “นโยบายชุมชน” การตั้งด่านครอบคลุมทางออกสู่ถนนใหญ่เพื่อสกัดกลุ่มเสี่ยง ค้นหาและแก้ไขจุดเสี่ยงโดยชุมชนมีส่วนร่วม สามารถลดจำนวนบาดเจ็บและเสียชีวิตได้ ดังนั้น ควรขยายผลการดำเนินงานด่านชุมชนตามหลัก 3 ต. สู่พื้นที่เสี่ยงอื่น และดำเนินการทั้งในและนอกช่วงเทศกาลปีใหม่ สงกรานต์ โดยเน้นการบูรณาการผ่าน ศปถ. และระบบสุขภาพอำเภอ (District Health System; DHS) ซึ่งมีทีมสาธารณสุขอำเภอเป็นเลขานุการร่วม การปลูกจิตสำนึกให้เคารพกฎจราจร การบังคับใช้กฎหมายจราจร และควบคุมการบริโภคแอลกอฮอล์ พ.ศ. 2551 และเสริมสร้างมาตรการชุมชนเพื่อควบคุมการบริโภคแอลกอฮอล์ในชุมชนด้วย