ประสิทธิภาพการเสริมฤทธิ์ของไพเพอร์โรนิลบิวทอกไซด์ร่วมกับสารเดลต้าเมทรินต่อพฤติกรรมการตอบสนองการหลีกหนีและอัตราการตายของยุงลายบ้าน
DOI:
https://doi.org/10.14456/dcj.2021.69คำสำคัญ:
ยุงลายบ้าน, กล่องทดสอบพฤติกรรมการหลีกหนีของยุง, ความไวต่อสารเคมีกำจัดแมลง, เดลต้าเมทริน, ไพเพอร์โรนิลบิวทอกไซด์บทคัดย่อ
งานวิจัยนี้เป็นการศึกษาประสิทธิภาพของสารเสริมฤทธิ์ piperonyl butoxide (PBO) ร่วมกับสารเคมี deltamethrin ต่อพฤติกรรมการหลีกหนีและการตายของยุงลายบ้าน (Aedes aegypti) จากอำเภอทุ่งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช และอำเภอเมือง จังหวัดชัยนาท ผลทดสอบความไวต่อกระดาษชุบสารเคมี deltamethrin 0.03% โดยวิธี susceptibility test ตามมาตรฐานองค์การอนามัยโลก พบว่ายุงลายบ้านจากทั้งสองจังหวัดมีความต้านทานต่อสาร deltamethrin มีเปอร์เซ็นต์การตายเท่ากับ 26.67% (ยุงนครศรีธรรมราช) และ 3.7% (ยุงชัยนาท) ผลทดสอบการเสริมฤทธิ์ของสาร PBO 4% ต่อสารเคมี deltamethrin 0.03% ต่อยุงลายบ้านจากทั้งสองจังหวัด พบว่าเปอร์เซ็นต์การตายของยุงลายบ้านสายพันธุ์ต้านทานต่อสารเคมีจากทั้งสองจังหวัดเพิ่มขึ้น โดยมีการตายเท่ากับ 38.53% (ยุงนครศรีธรรมราช) และ 59.26% (ยุงชัยนาท) สำหรับผลการศึกษาพฤติกรรมการหลีกหนีของยุงลายบ้านสายพันธุ์มาตรฐานที่ไวต่อสารเคมี (Bora Bora strain) และยุงลายบ้านจากจังหวัดนครศรีธรรมราชและชัยนาทต่อสารเคมี deltamethrin ที่อัตราการใช้ 0.02 g ai/m2 และสาร deltamethrin 0.02 g ai/m2 ร่วมกับสาร PBO 4% โดยใช้ชุดทดสอบ excito-repellency test chamber พบว่าเปอร์เซ็นต์การหนีของยุงทดสอบต่อฤทธิ์ระคายเคืองของสาร deltamethrin เท่ากับ 57.6% สำหรับยุงนครศรีธรรมราช และ 72.9% สำหรับยุงชัยนาท ในขณะที่การหนีของยุงต่อสาร deltamethrin+PBO เท่ากับ 63.3% (ยุงนครศรีธรรมราช) และ 71.7% (ยุงชัยนาท) ยุงลายบ้านสายพันธุ์ Bora Bora มีการหลีกหนีที่ชัดเจนต่อฤทธิ์ระคายเคืองของสาร deltamethrin และ deltamethrin+PBO เท่ากับ 69.5% และ 67.9% ตามลำดับ เมื่อเปรียบเทียบการหลีกหนีของยุงทั้ง 3 สายพันธุ์ต่อฤทธิ์ระคายเคืองระหว่างสารเดี่ยว deltamethrin และสารผสม deltamethrin+PBO พบว่าไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (log rank test, p>0.05) ดังนั้น จึงสรุปได้ว่าสารเสริมฤทธิ์ 4% PBO สามารถเพิ่มประสิทธิภาพของสาร deltamethrin ในการทำให้อัตราการตายของยุงลายบ้านที่ต้านทานต่อสารเคมี deltamethrin เพิ่มขึ้นได้ แต่ไม่มีฤทธิ์ทำให้อัตราการหนีของยุงต่อสาร deltamethrin เพิ่มขึ้น
Downloads
เอกสารอ้างอิง
Chuaycharoensuk W, Juntarajumnong T, Boonyuan W, Bangs MJ, Akratanakul P, Thammapalo S, et al. Frequency of pyrethroid resistance in Aedes aegypti and Aedes albopictus (Diptera: culicidae) in Thailand. J Vector Ecol. 2011;36:204-12.
Soderlund DM. Handbook of pesticide toxicology: Chapter 77 - Toxicology and mode of action of pyrethroid insecticides. 3th ed. Elsevier Inc. 2010.
Haddi K, Tomé HVV, Du Y, Valbon WR, Nomura Y, Martins GF, et al. Detection of a new pyrethroid resistance mutation (V410L) in the sodium channel of Aedes aegypti: a potential challenge for mosquito control. Sci Rep. 2017;7:46549. doi: 10.1038/srep46549.
Wananukul W, Sriapha C. Pyrethroids. P&D Information Bulletin. 2007;15(3):27-9.
Kongmee M, Thanispong K, Sathantriphop S, Sukkanon C, Bangs MJ, Chareonviriyaphap T. Enhanced mortality in deltamethrin-resistant Aedes aegypti in Thailand using a piperonyl butoxide synergist. Acta Trop. 2019;189:76-83. doi: 10.1016/j.actatropica.2018.09.025.
World Health Organization (WHO). Dengue guidelines for diagnosis, treatment, prevention and control : new edition. Geneva: World Health Organization;2009.
Boubidi SC, Roiz D, Rossignol M, Benoit R, Raselli M, Tizon C, et al. Efficacy of ULV and thermal aerosols of deltamethrin for control of Aedes albopictus in nice, France. Parasit. Vectors 2016;9:597. doi: 10.1186/s13071-016-1881-y.
Thanispong K, Sathantriphop S, Chareonviriyaphap T. Insecticide resistance of Aedes aegypti and Culex quinquefasciatus in Thailand. J Pestic Sci. 2008;33:351-6.
Sirisopa P, Thanispong K, Chareonviriyaphap T, Juntarajumnong W. Resistance to synthetic pyrethroids in Aedes aegypti (Diptera: culicidae) in Thailand. Kasetsart J (Nat. Sci.) 2014;48:577-86.
Bernard CB, Philogène BJ. Insecticide synergists: role, importance, and perspectives. J Toxicol Environ Health. 1993;38:199-223.
Sangba ML, Deketramete T, Wango SP, Kazanji M, Akogbeto M, Ndiath MO. 2016. Insecticide resistance status of the Anopheles funestus population in Central African Republic: a challenge in the war. Parasit. Vectors 9, 230. https://doi.org/10. 1186/s13071-016-1510-9.
Kweka EJ, Mazigo HD, Mapunda G, Yewhalaw D. Piperonyl butoxide: an enhancing arsenal for an Adomant Foe. J Transm Dis Immun. 2017;1:15.
Kongmee M, Thanispong K, Sathantriphop S, Sukkanon C, Bangs MJ, Chareonviriyaphap T. Enhanced mortality in deltamethrin-resistant Aedes aegypti in Thailand using a piperonyl butoxide synergist. Acta Trop. 2019;189:76-83. doi: 10.1016/j.actatropica.2018.09.025.
Sevana J, Sinakom B, Aumaung B. Efficacy of insecticides for Aedes aegypti control by ultra-low-volume application in semi-field condition. Bull Med Sci. 2020;62(4):343-51.
Kongmee M, Prabaripai A, Akratanakul P, Bangs MJ, Chareonviriyaphap T. Behavioral responses of Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) exposed to deltamethrin and possible implications for disease control. J Med Entomol. 2004;41:1055-63.
World Health Organization (WHO). Test procedures for insecticide resistance monitoring in malaria vector mosquitoes. Global Malaria Programme, 2nd ed. Geneva: Switzerland; 2016.
Abbott WS. A method for computing the effectiveness of an insecticide. J Am Mosq Control Assoc. 1925;3:302-3.
Matowo J, Kulkarni MA, Mosha FW, Oxborough RM, Kitau JA, Tenu F, et al. Biochemical basis of permethrin resistance in Anopheles arabiensis from Lower Moshi, north-eastern Tanzania. Malar J. 2010;9:193.
Thomas A, Kumar S, Pillai MKK. Piperonyl butoxide as a counter measure for deltamethrin-resistance in Culex quinquefasciatus say. Entomol. 1991;18:1-10.
Chareonviriyaphap T, Bangs MJ, Suwonkerd W, Kongmee M, Corbel V, Ngoen-Klan R. Review of insecticide resistance and behavioral avoidance of vectors of human diseases in Thailand. Parasites Vectors. 2013;6:280. doi:10.1186/1756-3305-6-280.
Sathantriphop S, Paeporn P, Ya-Umphan P, Mukkhun P, Thanispong K, Chansang C, et al. Behavioral Action of Deltamethrin and Cypermethrin in Pyrethroid-Resistant Aedes aegypti (Diptera: Culicidae): Implications for Control Strategies in Thailand. J Med Entomol. 2020;57(4):1157-67. doi: 10.1093/jme/tjaa019.
Sathantriphop S, Thanispong K, Sanguanpong U, Achee NL, Bangs MJ, Chareonviriyaphap T. Comparative Behavioral Responses of Pyrethroid-Susceptible and -Resistant Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) Populations to Citronella and Eucalyptus Oils. J Med Entomol. 2014;51(6):1182-91. doi: 10.1603/ME13191.
Paeporn P, Supaphathom K, Sathantriphop S, Chareonviritaphap T, Yaicharoen R. Behavioural responses of deltamethrin- and permethrin-resistant strains of Aedes aegypti when exposed to permethrin in an excito-repellency test system. Dengue Bull. 2007;31:153-9.
SAS. 2002. SAS software version 9. SAS Institute Inc. Cary, NC. USA.
Thanispong K, Pankeaw K, Sukchote P. Insecticde susceptibility resistance status in Aedes aegypti L. to insecticides. 2013;8(2):28-43. (in Thai)
Kotitip K, Junsupa J, Madang S, Rurangcharoen K, Suwonkerd W. Susceptibility test of Aedes aegypti to Pyrethroid insecticide in 8 Northern provinces of Thailand, 2015-2016. Lanna Public Health J. 2018;14(1):13-22.
Ministry of Public Health (MOPH), Thailand, (2017). Vector Borne Disease Annual Report, 2017. (in Thai)
Bingham G, Field LM, Gunning RV, Delogu G, Borzatta V, Moores GD. Temporal synergism can enhance carbamate and neonicotinoid insecticidal activity against resistant crop pests. Pest Manag Sci. 2008;64:81-5.
Yaicharoen R, Kiatfuengfoo R, Chareonviriyaphap T, Rongnoparut P. Characterization of deltamethrin resistance in field populations of Aedes aegypti in Thailand. J Vector Ecol. 2005;30:144-50.
Corbel V, Stankiewicz M, Bonnet J, Grolleau F, Hougard JM, Lapied B. Synergism between insecticides permethrin and propoxur occurs through activation of presynaptic muscarinic negative feedback of acetylcholine release in the insect central nervous system. Neurotoxicology. 2006;27:508-19.
Tabbabi A, Daaboub J, Cheikh RB, Laamari A, Feriani M, Boubaker C, et al. Resistance status to deltamethrin pyrethroid of Culex pipiens pipiens (Diptera: Culicidae) collected from three districts of Tunisia. Afr Health Sci. 2018;18(4):1182-8. doi: 10.4314/ahs.v18i4.39.
Kongmee M, Boonyuan W, Achee NL, Prabaripai A, Lerdthusnee K, Chareonviriyaphap T. Irritant and repellent responses of Anopheles harrisoni and Anopheles minimus upon exposure to bifenthrin or deltamethrin using an excito-repellency system and a live host. J Am Mosq Control Assoc. 2012;28:20-9. doi:10.2987/11-6197.1
Kakko I, Toimela T, Tähti H. Piperonyl butoxide potentiates the synaptosome ATPase inhibiting effect of pyrethrin. Chemosphere. 2000;40:301-5.
Bureau of Vector-Borne Diseases. Annual Report 2017. Nonthaburi: Bureau of Vector-Borne Diseases;2017. (in Thai)
World Health Organization (WHO). Conditions for deployment of mosquito nets treated with a pyrethroid and piperonyl butoxide. Geneva: World Health Organization;
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
บทความที่ลงพิมพ์ในวารสารควบคุมโรค ถือว่าเป็นผลงานทางวิชาการหรือการวิจัย และวิเคราะห์ตลอดจนเป็นความเห็นส่วนตัวของผู้เขียน ไม่ใช่ความเห็นของกรมควบคุมโรค ประเทศไทย หรือกองบรรณาธิการแต่ประการใด ผู้เขียนจำต้องรับผิดชอบต่อบทความของตน
